Endometriyozis çoğu kadında doğurgan yaşlarda gelişen bir sorundur. Rahmin iç tabakasını kaplayan zar tabakasının (endometriyum) rahmin dışında, herhangi bir yerde büyümesidir. Endometriyozis her zaman belirtilere neden olmaz ve genellikle tehlikeli de değildir. Ancak ağrıya ve başka belirtilere neden olabilir.
Endometriyozis, adet döneminde rahim kanalı yoluyla rahmin dışına çıkan zar tabakasının, orada yerleşmesiyle (implantasyon) oluşur. Genellikle yumurtalıklarda, fallop tüplerinde, rahmin dış duvarında, bağırsaklarda ve karındaki diğer organlarda büyürler. Nadir vakalarda karından başka alanlara da yayılırlar.
Sebebi
Endometrial dokunun rahimin dışına çıkarak orada büyümesinin nedeni bilinmiyor ve bu konudaki araştırmalar sürüyor. Ancak bu durum, tamamen kadın hormonu olan östrojene bağlı olarak gelişen bir durumdur. Doğurgan çağlarında kadınlardaki östrojen düzeyi yüksektir. Bu yıllar genellikle 10’lu yaşlarda başlar 40’lı yaşlara kadar sürer. Bu dönem aynı zamanda kadınlarda endometriyozis olduğu dönemdir. Menstrüel dönemler durduğunda (menopoz) östrojen seviyeleri de düşer. Belirtiler de genellikle menopoz sonrası geçer.
Belirtileri
En yaygın belirtileri şunlardır:
Ağrı. Ağrıyan yer, implantların büyüdüğü yere bağlıdır. Alt karnınızda, rektum, vajina ya da belinizde ağrı olabilir. Sadece adet dönemleri ya da öncesinde ağrınız olabileceği gibi sürekli de olabilir. Bazı kadınların daha çok; cinsel ilişki, bağırsak hareketleri ya da yumurtalıkları yumurta bıraktığı (yumurtlama) sırada ağrıları olur.
Anormal kanama. Bazı kadınların adet dönemleri yoğun geçer. Adet dönemleri arasında lekelenme ya da kanamaları veya cinsel ilişkiden sonra kanamaları olur. Dışkıda ya da idrarda kan görülür.
Gebe kalmada zorluk (kısırlık). Bu, bazı kadınlarda görülen tek belirtidir.
Endometriyozis belirtileri, kadından kadına değişiklik gösterir. Bazı kadınlar gebe kalamadıkları için doktora başvurana kadar durumu bilmezler. Bazılarının normal olduklarını düşündükleri hafif krampları olur. Bazılarının ise kanamaları ya da ağrıları, okula ya da işe gidememelerine neden olacak kadar kötü olur.
Komplikasyonları
Rahminiz endometriyum denilen bir doku türüyle kaplıdır. Döllenmiş yumurtanın büyüyebileceği yumuşak bir yatağa benzer. Her ay, vücudunuz endometriyumun kalınlaşması ve yumurtaya hazır olması için hormonlar salgılar. Eğer gebe kalırsanız, döllenmiş yumurta endometriyuma bağlanır ve büyümeye başlar. Eğer gebe kalmazsanız, endometriyum parçalanır ve vücudunuzdan kan olarak dışarı atılır. Bu sizin menstrüel (adet) döneminizdir.
Endometriyoziste, rahminizin dışına yerleşen rahim içi zar tabakası (implantlar), rahminizin içindeki doku gibi davranır. Adet döngünüz boyunca kalınlaşır, daha sonra parçalanır ve kanar. Ancak implantlar rahminizin dışında olduğu için kanama, iç zarın yerleştiği organda gerçekleşir ve kan vücudunuzdan dışarı atılamaz. İmplantlar tahriş olabilir ve ağrılı olabilir. Bazen skar doku ya da sıvı dolu kesecikler (kistler) oluşturabilirler. Skar doku ise gebe kalmayı zorlaştırabilir.
Teşhis
Pek çok farklı sorun, ağrıya ya da yoğun adet dönemlerine neden olabilir. Endometriyozis olup olmadığını anlamak için doktorunuz:
Belirtileriniz, adet dönemleriniz, sağlık geçmişiniz ve aile öykünüz hakkında sorular sorar. Endometriyozis bazen genetik olarak görülebilir
Pelvik muayene yapar. Bu muayenede hem vajinanız hem de rektumunuz kontrol edilebilir.
Endometriyozis varmış gibi görünüyorsa, doktorunuz birkaç aylığına ilaç kullanmanızı önerebilir. Eğer ilaç kullanırken daha iyi hissederseniz, muhtemelen endometriyozisiniz vardır.
Yumurtalıklarınızda kist olup olmadığının anlaşılması için ultrason, MR ya da BT taraması gibi bir görüntüleme testi yaptırmanız gerekebilir. Testler, karnınızın içinin resimlerini gösterir.
Endometriyozisiniz olup olmadığını anlamanın en iyi yolu, laparoskopi yaptırmanızdır. Bu cerrahi bir işlemdir. İşlem sırasında doktorunuz, karnınızdaki küçük bir kesiden içeri ince, ışıklı bir tüp sokar. Bu yolla karnınızın içini gören doktorunuz, eğer implant, skar doku veya kistlere rastlarsa aynı anda bunları hemen alabilir.
Tedavi
Endometriyozisin çaresi yoktur, ancak belirtileri hafifletici tedavileri vardır. Sizin için en iyisini bulmak için birkaç tedavi denemeniz gerekebilir. Her tedavide belirtilerinizin yeniden ortaya çıkma ihtimali vardır.
Tedavi seçenekleri, ağrınızı kontrol etmek istemenize ve gebe kalmayı isteyip istememenize bağlı olarak değişir. Ağrı ve kanama için ilaç tedavisi ya da ameliyat deneyebilirsiniz. Eğer gebe kalmak istiyorsanız, implantların alınması için ameliyata ihtiyacınız olabilir.
Endometriyozis için tedavi seçenekleri şunlardır:
NSAID’ler. İbuprofen veya naproksen gibi reçetesiz ağrı kesicilerdir. Bu ilaçlara iltihap önleyiciler ya da NSAID’ler denir. Kanamayı ya da ağrıyı azaltabilirler.
Doğum kontrol hapları. Ağrıyı azaltmak ve implantları küçültmek için en iyi tedavidir. Çoğu kadın bunları güvenle kullanabilir. Ancak gebe kalmak istiyorsanız kullanamazsınız.
Hormon tedavisi. Bu yöntem adet dönemlerinizi durdurur ve implantları küçültür. Ancak bazı yan etkileri olabilir ve tedavi bittikten sonra ağrı yeniden başlayabilir. Doğum kontrol ilaçları gibi hormon tedavisi de gebe kalmanızı önleyecektir.
İmplantları ve skar dokuyu almak için laparoskopi. İşlem ağrıyı azaltabilir ve gebe kalmanıza da yardımcı olabilir.
Şiddetli ağrıya son çare olarak bazı kadınların rahimleri ve yumurtalıkları alınır (histerektomi ve ooferektomi). Eğer yumurtalıklarınız alınırsa, östrojen seviyeniz düşer ve belirtileriniz büyük ihtimalle yok olur. Ancak menopoz belirtileriniz olabilir ve bir daha gebe kalamazsınız.
Menopoza yaklaşıyorsanız, belirtilerinizi ameliyat yerine ilaçlarla yönetmeyi deneyebilirsiniz. Adet dönemleriniz bittiğinde endometriyozis de genellikle ortadan kalkar.
İlaç kullanmayı düşünüyorsanız, aşağıdakileri aklınızda tutun.
Gebelik ya da yakında gebe kalma ihtimaliniz varsa NSAID’ler iyi seçimler değildir. Düşük yapma ihtimalinizi artırabilirler. Birkaç günden uzun süre herhangi bir reçetesiz ilaç kullanmadan önce doktorunuza danışın.
Hormon terapisi çeşitli yan etkilere neden olabilir. Bazıları menopozun etkilerine benzerler ve rahatsız edicidirler. Bazıları ise kemik incelmesi (osteoporoz) gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu sorunları azaltmak için hormon tedavisine sadece bir-iki ay süreyle başvurulur. Almayı düşündüğünüz her tedavinin yan etkilerini mutlaka araştırın.