Böbrek Yetmezliği Nedir
Böbrek yetmezliği, böbreklerin metabolik atıkları atma, sıvı ve elektrolit dengesini yitirmesi olayıdır. Normalde glomerullerden bir dakikada 120 mi. kan süzülür (Glomerul Filtrasyon Hızı=GFH). Bu miktar dakika 50 mi. altına düşünceye kadar böbrek metabolik atıkları atabilir. Bu durumda günlük idrar miktarı ortalama 400 mi. dir. Ancak GFH dakikada 50 mi. altına inince böbrek yetmezliği gelişir. Böbrek yetmezliği akut ve kronik olarak iki gruba ayrılır. Akut böbrek yetmezliği aniden gelişir, kısa sürer ve genellikle uygun tedavi ile düzelir. Fakat bazen, tedaviye karşın hastalık düzelmez ve üremi tablosu oluşur.
Akut Böbrek Hastalığı Yetmezliği
Akut böbrek yetmezliği, böbrek fonksiyonlarının hızla bozulması sonucu, azotemi ve oligürinin (24 saatte 400 ml.nin altında idrar) eşlik ettiği bir durum olarak tanımlanır.
Akut böbrek yetmezliğinin nedenleri prerenal, intrarenal ve postre-nal olarak gruplanabilir.
Preneral Yetmezlik: Glomerul perfüzyonu azaltan; kalp yetmezliği nedeniyle hipovolemi, kanama ya da yanıklar gibi böbrek dışı nedenler, preeklemsi, septik düşük ve plasentanın erken ayrılması gibi jinekolojik nedenler sayılabilir.
İntrarenal Yetmezlik: Glomerulonefrit, piyelonefrit gibi primer böbrek hastalıkları, diyabet ve sistemik lupus eritematozus gibi siste-mik hastalıklar, nefrotoksik maddelerin absorpsiyonu ya da trans-füzyon reaksiyonu sonucu akut tubular nekroz vb. böbreğe ait bozukluklar neden olmaktadır.
Postrenal Yetmezlik: Taş, tümör, prostat hipertrofisi gibi nedenlerle tubuluslardan meatusa kadar sistemin, herhangi bir yerinde tıkanma sonucu, idrar akımının engellenmesiyle gelişir.
Böbrek Yetmezliği Belirtileri ve Bulgular
Akut böbrek yetmezliğinin klinik seyrinde oligürik ve diürez evresi görülür. Hastalığın belirti ve bulguları içinde bulunduğu evreye göre farklılık gösterir.
Oligüri Evresi: 1-2 hafta ya da haftalar sürebilir. Bu evrede en önemli belirti, idrar miktarının azalmasıdır. İdrar miktarı 400 ml’nin altındadır. Bazen 100 ml’nin altına iner ya da hasta hiç idrar yapamaz (Anüri).
Kanda potasyum sülfat, kreatinin, fosfor, kanda üre yükselir. Tubuluslarda reabsorbsiyon olmadığından sodyum, klor, kalsiyum ve karbondioksit azalır.
Sıvı retansiyonu nedeniyle sakral, periorbital ya da periferal ödem, İdrarda proteinüri, hematüri, Bulantı-kusma ve halsizlik Hipertansiyon
Konjestif kalp yetmezliği belirtileri (boyun venlerinin genişlemesi ve akciğerlerde railer), Anemi nedeniyle solgunluk
Asidoz, ciltte üre tuzları, kaşıntı, görme bozukluğu, baş ağrısı, bulantı-kusma gibi, solunumun idrar kokması gibi üremi belirtileri görülür.
Diürez Evresi: Böbrek nefronlarındaki bozukluk düzeldiğinden idrar miktarı artar. Günlük idrar miktarı günde 1-2 İt. ya da 3-4 İt.’ye kadar artar, kanda yükselen metabolik atıklar ve elektrolitler normale döner. Hastalığın iyileşmesi 3-12 ay gibi uzun bir süre gerektirir.
Akut Böbrek Yetmezliği Tedavi ve Hemşirelik Bakımı
Akut böbrek yetmezliği için tedavi, içinde bulunduğu evreye göre planlanır.
Tedavide Amaç;
Yetmezlik nedenini ortadan kaldırmak, Sıvı-elektrolit dengesini düzenlemek, Metabolik komplikasyonları ve enfeksiyonları önlemek, Böbrek fonksiyonları düzelinceye kadar hastayı hayatta tutmaktır.
Aldığı çıkardığı sıvı dikkatle hesaplanır, çıkardığı idrardan fazla kesinlikle verilmez (volüm artışı nedeniyle akciğer ödemi gelişebilir).
Hastaya verilecek sıvı miktarı; bir gün önce çıkardığı idrar miktarı + fizyolojik kayıp (500 mlt) = günlük verilecek sıvı miktarı. .İdrar miktarı arttıkça verilen sıvı miktarı da artırılır. . Proteinden kısıtlı ya da proteinsiz, tuz ve potasyumdan kısıtlı ve hastanın enerji gereksinimini sağlaması için bol karbonhidratlı besinler (şekerleme, şekerli sıvı, bal gibi) verilir.
Hastaya potasyum içeren, patates, muz, portakal, kayısı, çikolata, mantar, fıstık, kabak, ıspanak, domates, havuç, kuru fasulya, üzüm
verilmez.
Kilo kontrolü yapılır. Kilo artışı fazla sıvı verildiğini gösterir.
Ağızdan beslenemeyen hastalarda (özellikle bulantı ve kusması
olanlarda) intravenöz yolla gerekli kalori, konsantre glikoz eriyikleri
verilerek sağlanır.
Elektrolit ve asit-baz dengesizliğini düzeltmek için;
Geçici olarak hiperkalemi tedavisi için intravenöz glikoz ve insülin ya da kalsiyum glikonat,
Serum potasyum düzeyini düşürmek ve asidozu düzeltmek için, intravenöz sodyum bikarbonat,
Dikkat; Kan zayıflığı hiperkaleminin tehlikeli boyutlara ulaştığının göstergesi olabilir, derhal hekime bilgi verilmelidir.
Akut böbrek yetmezliğinin oligüri evresinde sık görülen ve ölümcül olabilen komplikasyon hiperkalemidir.
Yükselen fosfatı bağlamak için alüminyum hidroksit antiasit verilir. Hipokalsemi nedeniyle tetani geliştiğinde intravenöz kalsiyum glikonat verilir.
Gerektiğinde antibiyotik verilir. Antihipertansif ilaçlar düzenli verilir.
Yüksek üre nedeniyle hasta enfeksiyonlara yatkın olduğundan gerekli önlemler alınır, el yıkamaya özen gösterilir.
Not: Sepsis, akut böbrek yetmezliğinde başlıca ölüm nedenidir. Varsa, kalıcı idrar kateterinin sık sık bakımı yapılır. Diürez başlamazsa, kanda üre ve potasyum miktarı çok artmışsa ve hastada asidoz bulguları varsa, hasta diyalize alınır.