Alzheimer hastalığı bellekyı ve beynin diğer önemli işlevlerini olumsuz yönde etkileyen, zaman içinde gelişen ve ilerleyici bir hastalıktır.
Nedeni net olarak bilinmemekle beraber bilim adamları Alzheimer hastalığının kişinin genetik özellikleri, hayat tarzı ve çevresel etkenlerin karışımıyla oluştuğuna inanmaktadır.
İlerlemiş yaş, ailede bunama ya da Alzheimer vakalarının olması, ağır kafa travmaları, kalp hastalıkları ve yüksek tansiyon gibi bazı sağlık koşullarının da Alzheimer riskini arttırdığı kabul edilmektedir.
Hastalık beyin hücrelerinde tahribata yol açarak ilerler. Zaman içinde etkilenen beyin hücresi sayısı arttıkça beyin hacmen küçülür. Hücre sayısı azaldıkça hücreler arasındaki iletişim bozulur ve buna bağlı olarak beyin önemli işlevlerini yerine getirememeye başlar.
Aşamalarına Göre Alzheimer Belirtileri
Alzheimer belirtileri ve aşamaları kişiden şahsa göre farklılıklar gösterebilir.
Bazı hastalarda, hastalığa bağlı olarak kaybolan beyin hücresi diğer hastalara göre daha süratli artabilir.
Bu nedenle bazı hastalarda hastalığın ilerleyiş hızı ve belirtilerin şiddeti farklı olabilir. Alzheimer hastalığının ilerleyişi genel olarak 7 aşamaya ayrılır.
Her aşamada görülen belirtiler bir önceki aşamada yaşanan problemlerin yoğunlaşması olarak tanımlanabilir.
1. Aşama: Kişide herhangi bir belirti görülmez. Doktor denetiminde yapılan testlerde unutkanlık ya da bunamaya işaret eden bir durum saptanmaz.
2. Aşama: “Çok hafif bilişsel zayıflama” olarak adlandırılan bu aşamada kişinin bilişsel yeteneği zayıflamaya başlar. Günlük olarak kullanılan objelerin yerini unutma, çok sık gidilen adresleri, mekanları unutma gibi belirtiler görülebilir.
Ancak bu tip durumlar belirli bir yaşa gelmiş insanların çoğunda yaşandığı için kişinin bu durumu aile bireyleri, çalışma arkadaşları tarafından yadırganmaz. Hatta bu aşamada bir uzman denetimine gidilse dahi Alzheimer’ın belirlenebilmesi son derece düşük bir olasılıkdir zira ufak unutkanlıklar genelde yoğun çalışma temposu ve gerilimle ilişkilendirilir.
3. Aşama: Bu aşamada, bütününe olmamakla beraber bazı Alzheimer hastalarına erken teşhis konabilir. Kaybolma, ödeme yapma gibi paray ile ilgili prosedürlerde zorlanma, yeniden eden sorular sorma, günlük etkinliklerin normalden daha uzun sürede tamamlanması, karar verme yeteneğinin zayıflaması, eşya kaybetme ve eşyaları garip yerlere koyma, ruh durumunda dalgalanmalar ve kişilik değişimleri bu aşamadaki Alzheimer’in belirtileri arasındadır.
4. Aşama: Alzheimer belirtilerinin orta aşaması ve Alzheimer hastalığının erken dönemi olarak kabul edilen bu aşamada hastayla yapılacak dikkatli bir mülakat sonucunda teşhis koymaya yetecek kadar belirti mevcuttur.
Yakın tarihte olmuş olayların unutulması, orta düzeyde aritmetik prosedürlerin yapılamaması (örneğin 100’den geriye doğru 7 çıkartarak saymak gibi), misafirlere yiyecek hazırlamak gibi nispeten karmaşık etkinlikler sırasında yaşanan zorluklar, para hesabı yaparken zorlanmak bu aşamanın belirtileri arasındadır.
Hasta çevresinde gelişen olaylara ilgisiz kalabilir ve sosyal, zihinsel etkinliklerden bilhassa uzak durabilir.
5. Aşama: Bu aşamada hastanın belleksındaki ve kanaat silsilesindeki boşluklar son derece belirginleşir. Kişi günlük etkinliklerini gerçekleştirmek için yardıma ihtiyaç duyabilir. Hangi günde ya da nerede bulunduğunu unutmaya başlayabilir.
Basit sayılabilecek aritmetik prosedürleri (örnek olarak 20’den geriye doğru 2 çıkartarak saymak) yapamayabilir. Bu aşamada hastanın ailesi ve kendisiy ile ilgili bazı ayrıntıları hatırlaması mümkün olabilir. Tuvalet ve yemek gibi ihtiyaçlarını kendi karşılayabilir.
6. Aşama: Alzheimer sebebiyle kaybolan beyin hücresi sayısı arttıkça bellek zayıflamaya devam eder. Kişi içinde bulunduğu ortamdan ve mekandan habersiz davranabilir.
İsmini hatırlayabilir yalnız şahsi geçmişine ait hatıralar zayıflar. Bazı yüzler tanıdık gelir ama yakın aile bireylerinin adlarını hatırlamakta zorlanır. Düzgün ve ortama makul olarak giyinebilmek için yardıma ihtiyaç duyabilir.
Hastanın geceleri uyuyamaması ve gün içinde sinirli olması bu aşamada yaygındır. Tuvalete gitmek için yardıma ihtiyaç duyar ve idrar kaçırabilir.
Kişiliğinde ve davranışlarında büyük değişimler gözlemlenir, aşırı şüpheci davranabilir.
7. Aşama: Alzheimer hastalığın 7. aşamasında bilişsel yetenek oldukça zayıflar. Bu aşama hasta kadar aile bireyleri, arkadaşları ve bkesintisizsı içinde zorlayıcıdır. Halüsinasyonlar ve hezeyanlar yaygındır, hasta öfkeli, şüpheci ve talepkar olabilir.
Beynin büyük bir kısmı hastalığın etkisi altında bulunduğu için yemek yemekten oturma pozisyonunu değiştirmeye kadar hemen hemen her fiziksel etkinlik için yardım gerekir.
Dışkı ve idrar kaçırma, belirgin kilo kaybı, konuşma yeteneğinin yavaş yavaş kaybedilmesi, uzun ve kısa dönemli bellek sorunları Alzheimer’ın bu son aşamasında görülen diğer belirtilerdir.
Bu aşamada hasta netlikle tam zamanlı bakım ve gözetim altında bulunmalıdır.
Alzheimer İçin Dikkat Edilmesi Gereken 10 Belirti
Alzheimer hastalığının çok erken fark edilememesindeki asıl neden hastalığın 1,2,3 ve hatta 4. aşamasında bulunan bir kişinin herkes tarafından ara sıra yaşanan ufak unutkanlıklar yaşamasıdır.
Bu unutkanlıklar, dalgınlıklar kişinin yakın ya da uzak çevresinde sıklıkla yaşandığı için yeteri kadar dikkat çekmez yalnız bazı kişiler için bu unutkanlıklar Alzheimer’ın ilk zamanlarınin işareti olabilir.
1) Günlük Hayatı Etkileyen Unutkanlıklar: Alzheimer’in en yaygın görülen belirtisi olan unutkanlık, bilhassa yeni edinilen bilginin unutulmasıdır.
Buna ek olarak önemli gün ve olayları sıklıkla unutmak, bir bilgi için devamlı olarak aynı soruları sormak, artan bir şekilde not defteri, ajanda, cep telefonu uygulaması gibi bellek yardımcılarına ihtiyaç duymak Alzheimer belirtisi olabilir.
2) Planlama ve Problem Çözmede Yaşanan Sorunlar: Daha önce zorluk çekmeden, rutin olarak yaptığınız hesaplamalarda, planlamalarda zorlanmaya başladıysanız bu Alzheimer belirtisi olabilir.
Örneğin daha önce kullanmış olduğunuz bir yemek tarifini uygularken zorlanma, aylık harcamaların hesaplanmasında yapılan hataların artması, bu tip prosedürler sırasında genel olarak konsantrasyon kaybı yaşama ve daha önce yapılan rutin hesaplamaların ya da etkinliklerin daha uzun sürede tamamlanabilmesi Alzheimer sebebiyle meydana geliyor olabilir.
3) İşte ya da Evde Tanıdık İşleri Yaparken Zorlanma: Alzheimer kişinin günlük olarak yaptığı etkinlikler sırasında zorlanmasına yol açar.
Örneğin çok bilindik bir adrese arabayla giderken adresi şaşırma ya da kaybolma, en çok oynadığı ya da seyrettiği oyunun kurallarını anımsarken zorlanma Alzheimer’in belirtileri arasındadır.
4) Mekan ve Zamanla İlgili Zihin Karışıklıkları: Alzheimer ilerledikçe kişi tarih hesabını unutmaya başlar, hangi günde olduğunu karıştırmaya başlar. Bazen kişi bulunduğu mekanın neresi olduğunu ve oraya nasıl geldiğini unutabilir.
5) Görsel Yeteneklerde Zayıflama: Bazı insanlar için renkleri ayırt etmekte zorlanma, mesafe belirleyememe, okuma güçlüğü ve araç kullanırken yaşanan problemler Alzheimer belirtisi olabilir.
6) Yazarken ve Konuşurken Zorlanma: Alzheimer hastaları konuşmaları takip edebilmekte ve konuşmalara katılmakta zorlanırlar. Bazen konuşma ortasında durarak az önce kurdukları cümleleri unutup aynı cümleleri yeniden edebilirler.
Doğru kelimeyi bulmakta zorlanma ya da yardım almadan bulamama, objelere farklı isimler verme (örnek olarak saate zaman gösterici demek gibi) Alzheimer belirtileri arasındadır.
7) Eşyaları Kaybetme, Tuhaf Yerlere Koyma: Eşyaları kaybetme ya da örnek olarak arabanın anahtarını buzdolabına koyma gibi daha önceden var olmayan garip problemler Alzheimer’ın belirtilerindendir.
Kişi eşyasını bulamadığı zaman çevresindeki insanları hırsızlıkla suçlayabilir ve bu tip olaylar zaman içinde sıklaşmaya başlar.
8) Zayıflayan Muhakeme Yeteneği: Kişinin muhakeme yeteneğinin zayıflaması, karar vermede zorlanması ya da sıklıkla yanlış kararlar vermesi Alzheimer’e işaret ediyor olabilir.
Örneğin huyu ve ihtiyacı olmadığı halde sürekli televizyondan pazarlanan ürünlerden satın almaya başlayabilir.
9) İş ve Sosyal Hayattan Uzaklaşma: Alzheimer kişinin hobilerinden, sosyal etkinliklerden, iş yaşamından ve iş ile ilgili projelerden, ilgi duyduğu sporlardan uzaklaşmasına yol açar.
Örneğin taraftarı olduğu takımın maçlarına ilgisini kaybedebilir.
10) Ruh Hali ve Kişilik Değişimi: Alzheimer’ın etkisiyle beraber ruh durumunda sık değişimler görülebilir ve kişilik değişimi yaşanabilir.
Kişinin sürekli korku dolu, şüpheci, depresif ve kaygılı olması Alzheimer belirtisi olabilir. Evde ya da işte çok çabuk sinirlenebilir, arkadaşlarıyla sıklıkla tartışabilir.
Yukarıda da ifade ettiğim gibi Alzheimer’ın ilk belirtileri neredeyse bütün insanlarda görülen yaşla beraber belleknın zayıflamasıyla karıştırılabilir.
Bu nedenle Alzheimer hastalığının teşhisi yalnız hastalık belli bir aşamaya geldikten sonra, kişinin yakın çevresinin bariz problemler görmeye başlamasıyla mümkün olabilmektedir.
Aşağıdaki listede yaşla beraber görülen ve normal olarak kabul edilen bellek zayıflamasıyla Alzheimer belirtileri arasındaki bazı farkları bulabilirsiniz.
Alzheimer Belirtisi İlerleyen Yaşlarda Normal Kabul Edilen
Muhakeme yeteneğinde zayıflama, karar vermede zorlanma, sıklıkla yanlış kararlar vermek. Arada bir yanlış kararlar vermek.
Paray ile ilgili hesap yapamamak, ev bütçesini tutatamak. Bir faturayı ödemeyi unutmak.
Hangi günde, tarihte ve hatta sezonda olduğunu bilmemek. Hangi günde olduğunu unutmak, daha sonra hatırlamak.
Sohbet etmekte zorlanmak. Bazen kelimeleri unutmak.
Eşyaları yanlış yerlere koymak. Zaman zaman bazı eşyaları kaybetmek.