Dutgillerden olup birçok yerde yetişen bir ağaç ve bu ağacın, beyaz siyah, kırmızı, sarı, mor ve pembe renklerindeki meyvesine denir. Yazın ilk ayında olgunlaşmaya başlar. Beyaz cinsi tatlı,. Siyah cinsi ise ekşi olur. Siyah cinsine “şam dutu” da denir. En iyisi tatlı ve büyük olanıdır. Dut ağıcının kabuğu, meyvesi, yaprakları ve kökü kurutularak baharat olarak kullanılır. Dutun bütün organlarında temizleyici ve yumuşatıcı özellikleri vardı.
Özellikleri;
Olgunlaşmış beyaz dut ishal eder, ekşi veya olgunlaşmamış dut ise kabızlık yapar. Beyaz dut taze kan yapar, şişmanlatır, gözenekleri açar, idrarı çoğaltır, karaciğer için faydalıdır, böbrek yağlarını çoğaltır, dalağa iyi gelir, fakat mide için iyi değildir, midede hangi karışımla karıştırılırsa, hemen ona dönüşür, gaz yapar, şişkinlik verir, yan etkisi sirkeli bal şerbeti ile giderilir. Dutun şırası da meyvesi gibi aynı özelliklere sahiptir.
Karadut (ekşi dut) ise mide yanmasına söndürür, susuzluğu giderir, iştahı açar, yumuşatıcı özelliğiyle midedeki yakıcı karışımı giderir, tıkalı gözenekleri açar, fakat göğüs ve sinirler için iyi değildir, yan etkisi bal ile birlikte yenilerek giderilir.
Dut cinslerinin hepsi de, boğmaca ve bademcik hastalıklarına, boğaz ve dişeti şişliklerine, çiçek ve kızamık hastalıklarına ve öksürüğe karşı gayet faydalıdır. Bu hastalıklar için, özellikle bal veya şekerle yapılmış dut şurubu daha da faydalıdır. Dutun özsuyunun kaynatılmış şırası, katılaşmadıkça bu konularda daha da kuvvetli etkiye sahidir. Olgunlaşmamış dut kurutulup dövülürse, yemeklerde sumak yerine ekşi maddesi olarak kullanırı.
Dut Faydaları (Yararları) ve Tıbbi Etkileri
Morus alba (beyaz dut) ve Morus nigra (karadut) faydaları arasında taze yapraklar kanamaları durdurmak maksadı ile buruna ve derideki yaralara tampon yapılmsı sayılır. Karadut şurubu gargara olarak ağız, dişeti ve boğaz hastalıklarına iyi geldiği gibi bebeklerin yakalandığı pamukçuk hastalığına da iyi gelir. Dut ağacı yaprakları idrar söktürücü olarak kullanılabildiği gibi ağacın kabukları ve gövdesi de kurt düşürücü olarak ve şeker hastalığı tedavisinde kullanılır.
Dut meyveleri birçok hastalığa iyi geldiği gibi romatizmal ağrılara, böbreklerdeki ağrılara, kansızlık, stres, yorgunluk, uykusuzluk gibi rahatsızlıklara da iyi gelir. Ayrıca dut pekmez olarak yendiğinde ülser, gastrit gibi mide hastalıklarına iyi geldiği gibi bronşit, astım gibi akciğer rahatsızlıklarına da iyi gelir. Dutun faydalarına ek olarak zeka geliştirici özelliği olması ve çocuklara yedirilmesi tavsiye edildiği de söylenebilir.
Karadut pekmezi birçok faydası olmakla birlikte zeka geliştirmesi, ülser gibi mide rahatsızlıkları, astım, bronşit, boğmaca gibi akciğer rahatsızlıklarına iyi gelmesiyle duttan yapılan yiyecek türleri arasında ön plana çıkmıştır. Soğuk havalarda tüketilirse dut pekmezi ile vücut direnci sağlanır ve dut pekmezi iyi bir enerji deposudur. Kansızlık (anemi) hastalığında da dut pekmezi tüketilmesi tavsiye edilir.
Dut pestili, vücut direncini arttırdığı gibi bağışıklık sistemini de güçlendirir. Bununla birlikte dut pestilinin faydalarına vücudun su kaybını azaltması ve enerji sağlaması da eklenebilir. Dut pestili tüketimiyle birçok kanser rahatsızlığında iyileşme sağlandığı saptanmıştır.
Karadut şurubu faydaları arasında öncelikle hazmı kolaylaştırması ve mideyi rahatlatması belirtilebilir. Karadut şurubu mide salgısını arttırmasıyla birlikte sindirim düzenleyici olarak da kullanılır.
Ağız yaraları ve boğaz hastalıkları için 1 fincan karadut şurubu 3 bardak suya ilave edilerek günde 5-6 kez gargara yapılır.
Ateş düşürücü ve idrar söktürücü etkileri için 50 gr. kuru yaprak 1 lt. suda kaynatılır ve günde 3 bardak içilir.
Diş ağrıları için 7-10 adet dut yaprağı veya dut kabuğuna yarım litre su eklenir. 10 dk. kadar kaynatılır, soğutulduktan sonra ağızda gargara yapılır.
Egzama tedavisi için beyaz dut yararı oldukça büyüktür. Yaklaşık olarak 15 tane beyaz dut yarım lt. suda 15 dk. kaynatılır. Daha sonra içinde dutlar bulunan su, biraz soğutularak eller 20 dk. kadar bu suda bekletilir. Sudan çıkarıldıktan sonra eller 45 dk. kadar yıkanmamalı ve daha sonra sabun benzeri bir madde kullanmadan yıkanmalıdır. Bu uygulama 2 günde bir defa egzama hastalığı geçene kadar uygulanmalıdır.
İdrar söktürücü olarak günlük olarak 10-15 adet civarında dut meyvesi yenmesi tavsiye edilir.
Kabızlık rahatsızlığına karşı her gün düzenli olarak 10-15 tane dut meyvesi yenirse kabızlık sorununu çözer. Meyvelerin aç karnına yenilmesi kabızlık rahatsızlığının çözülmesine daha çabuk etki eder.
Mide ve bağırsak iltihaplarına karşı dut şurubu yapılarak günde bir bardak tüketilmesi tavsiye edilir.
Dut Pekmezi Nasıl Hazırlanır?
Dut pekmezi yapılması için, 1-2 kg. dut alınır, kaynatılması için büyükçe bir tencere seçilir. Dut pekmezi genellikle karaduttan yapılır, fakat nadiren beyaz dutta tercih edilir. Öncelikle dutlar yıkanarak kevgirde süzülür. Pekmezin kaynatılması için dutlar tencereye konularak iyice suyu çıkana kadar yaklaşık 40-45 dk. kaynatılır. Daha sonra bir tülbent yardımıyla dutların suyu tane kısımlarından ayrılarak süzülür. Süzülen su kısmı tekrar tencereye konularak kaynatma işlemine devam edilir. 10-15dk. kadar daha kaynatıldıktan sonra istenen koyuluğa geldiyse dut pekmezi hazır haldedir. Soğuduktan sonra dut pekmezi servis edilebilir.
Dut Reçeli Nasıl Hazırlanır?
Dut reçeli tercihe göre karadut reçeli veya beyaz dut reçeli olarak hazırlanabilir. Dut reçeli hazırlamak için 2 kg isteğe göre belirlenen dut seçilir. Reçele eklenmek üzere 2 kg şeker, yaklaşık 200 gr. glikoz ve 2 çay kaşığı limon tuzu temin edilir. Dutlar öncelikle yıkandıktan sonra bulundukları kap içindeyken üzerlerine şeker serpilir. Şekerli haldeki dutlar yaklaşık bir gün boyunca bekletilir. Daha sonra tencereye konularak 40-45 dk. kaynatılan dutlara, limon suyu ilave edilerek 5 dk. kadar daha kaynatılarak ocaktan alınır. Üzerine glikoz ilave edilerek 30 dk. kadar soğutulduktan sonra kavanozlara konularak dut reçeli saklanır.
Karadut Şurubu Nasıl Hazırlanır?
Karadut şurubu yapımı için 1 kg karadut, 3 su bardağı şeker ve 1 adet limon temin edilir. Şurup yapılacak olan karadutlar iyice yıkanarak temizlenir. Yıkanmış olan karadutlar kaynatılacağı tencereye konularak üzerlerine şeker ilavesi yapılır. Ocakta 7-10 dk bu şekilde kaynatıldıktan sonra limonun suyu karadutların üzerlerine sıkılır, 5 dk. daha kaynatılır, daha sonra ocaktan alınarak soğumaya bırakılır. Hazırlanan karadut şurubu kavanoz veya şişelere konularak muhafaza edilir. Servis yapılacağı zaman karadut şurubunun üzerine 1 lt’nin yarısından fazlası olacak şekilde su ilave edilir.
Dut Kurusu Nasıl Hazırlanır?
İstenilen miktarda dut alınarak temiz bir bez yayıldıktan sonra üzerine dutlar serilir. 1 gün boyunca güneşte kurutulur. Dut kurusu hazır hale gelmiş olur.
Herhangi Bir Hastalığımız Olmadan Dutu Hastalıkları Önlemek İçin Nasıl Kullanabiliriz?
Birçok hastalığın tedavisinde kullanılan, içerisinde vücuda birçok yararlı madde bulunduran dut, günlük hayatımızda ulaşılması çok kolay bir yiyecektir. Gerek karadut pekmezi gerekse dut reçelinin faydalarının oldukça büyük olması nedeniyle bu gıdalar temin edilmeli ve tüketilmelidir. Böylece bağışıklık sistemi güçlenerek, vücut direnç kazanır, hastalıklara yakalanma riskleri azalır. Dut faydalarını çok büyük olması nedeniyle günlük hayatta dut tüketilmesi özellikle tavsiye edilir.
Dut Zararları Veya Yan Etkileri
Beyaz dut kurusunu şeker hastalarının tüketmemesi tavsiye edilir. Çünkü dut kurusu kan şekerini yükseltici etkiye sahiptir. Bunun dışında herhangi bir zararı yoktur.